Μόσχα και νέα ενεργειακή «πραγματικότητα»

Οι δραματικές αλλαγές στην παγκόσμια αγορά ενέργειας κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών επέφερε ραγδαίες εξελίξεις, τόσο στην οικονομική, όσο και στην παγκόσμια πολιτική σκακιέρα. Εταιρείες του κλάδου, αλλά και κράτη ολόκληρα, τα οποία έχουν βασίσει μεγάλο μέρος του κρατικού προϋπολογισμού τους στους υδρογονάνθρακες, ενεπλάκησαν σε έναν κυκεώνα εξελίξεων, με συχνά απρόβλεπτες συνέπειες. Η Ρωσία, όντας μια από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγές χώρες παγκοσμίως, δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτό το κάδρο.

Αν συνοψίσουμε επιγραμματικά τις συνθήκες κάτω από τις οποίες, οι ανωτέρω αλλαγές επηρέασαν την Ρωσική Συνομοσπονδία, σε διεθνές επίπεδο έχουμε:

• Η παγκόσμια οικονομική ύφεση και η στασιμότητα των εξαγωγών των ρωσικών υδρογονανθράκων
• Η αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς υδρογονανθράκων, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του σχιστολιθικού, λόγω της αμερικανικής πετρελαϊκής  επανάστασης και συνεπώς του ανταγωνισμού.
• Το συνεχώς μειούμενο γενικό επίπεδο τιμών στην τιμολόγηση των υδρογονανθράκων, με τις τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου να φτάνουν στο μισό, σε σύγκριση με την τριετία 2010-13.
• Οι κλιμακούμενες γεωπολιτικές εντάσεις με τη Δύση, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων ΗΠΑ και ΕΕ, ως αντίδραση στην προσάρτηση της Κριμαίας.

Σε εγχώριο επίπεδο, έχουμε:

• Διαρθρωτικά προβλήματα, τα οποία συνοδεύονται από αδυναμία επιβολής ρυθμιστικών πλαισίων, καθώς και έλλειψη κινήτρων για την επιχειρηματικότητα και τη βιομηχανική διαφοροποίηση.
• Η στασιμότητα της εγχώριας ζήτησης ενέργειας, η οποία με την σειρά της οδηγεί σε οικονομική επιβράδυνση.
• Οι παγιωμένες τιμές για την αγορά φυσικού αερίου.
• Η φυσική εξάντληση των φθηνών στην παραγωγή σοβιετικών κοιτασμάτων και η ανάγκη για εξερεύνηση νέων, πιο δύσκολων στην εξόρυξη, κοιτασμάτων.
• Τα αυξημένα προβλήματα στην πρόσβαση χρηματοδότησης, δεδομένου ότι η εγχώρια χρηματοπιστωτική αγορά είναι αδύναμη, ενώ οι ξένες ροές κεφαλαίων περιορίζονται από τις οικονομικές κυρώσεις.
• Οι περικοπές σε διάφορα επενδυτικά προγράμματα R&D στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, οι οποίες οδηγούν σε σημαντικές καθυστερήσεις στη συντήρηση και αναβάθμιση των υπαρχόντων εγκαταστάσεων.

Στο σύνολο τους, όλα τα παραπάνω συνθέτουν πιθανώς ένα από τα πιο καταστροφικά σενάρια που η ρωσική ηγεσία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Άποψη πολλών αναλυτών αποτέλεσε ότι ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγούσε την ρωσική οικονομία σε ελεύθερη πτώση και συνεπώς πλήρη κατάρρευση. Παρόλα αυτά, η πραγματικότητα δείχνει ότι αν και η ρωσική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως και το σύνολο της ρωσικής οικονομίας, περνούν μέσα από συμπληγάδες, η Μόσχα παρουσιάζει απροσδόκητα μεγάλη ανθεκτικότητα στις παραπάνω προκλήσεις.

Για το τρέχον οικονομικό μοντέλο της Ρωσίας, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου δημιούργησαν μια αίσθηση αειφόρου ευημερίας, επισκιάζοντας τα επιμέρους διαρθρωτικά προβλήματα, όπως τα χαμηλά επίπεδα βιομηχανικής παραγωγής, τα υψηλά επίπεδα διαφθοράς, κ.α. Καθώς οι τιμές πετρελαίου υποχώρησαν, τα προβλήματα άρχισαν να γίνονται πολύ πιο ορατά και προφανή. Στην πραγματικότητα όμως, η οικονομική επιβράδυνση που βιώνει σήμερα η Μόσχα, δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε αυτό το γεγονός, καθώς η μείωση του ΑΕΠ της, ξεκινάει στις αρχές του 2012, πολύ πριν από την πτώση των τιμών πετρελαίου το 2014.

Το πρόβλημα επικεντρώνεται στις κρατικές δαπάνες, όπου από το 2009, τρέχουν με ρυθμό ταχύτερο από τον ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα, η τιμή βάσης του πετρελαίου για τον ρωσικό προϋπολογισμό έχει συμβαδίσει με την πραγματική του τιμή, ακόμα και σε περιόδους που η τιμή ξέφυγε σε ιστορικά υψηλά. Σύμφωνα με το ρωσικό Υπουργείο Οικονομίας, μέχρι το τέλος του 2015 το συνολικό έλλειμμα του προϋπολογισμού ανήλθε σε 2,6% του ΑΕΠ, ενώ για το 2016 το έλλειμμα θα είναι 5,2% για τιμή $40 ανά βαρέλι, ενώ 6-7% για τιμή $30 ανά βαρέλι.

Ως εκ τούτου και με δεδομένο ότι θα υπάρξει μείωση των εσόδων από υδρογονάνθρακες, η Μόσχα αναζητά να αντισταθμίσει τη μείωση, μέσω της αύξησης της φορολογίας. Τον Ιανουάριο του 2015, με κυβερνητική οδηγία ζητήθηκε από όλους τους κυβερνητικούς φορείς να μειώσουν τις δαπάνες τους κατά 10%. Ένα μέτρο που δείχνει εν μέρει μια προδιάθεση για το τι έπεται, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι αρκετό. Συνεπακόλουθα, ο τομέας πετρελαίου και φυσικού αερίου, ο οποίος αποτελεί την «Ιερή Αγελάδα» της ρωσικής οικονομίας, θε δεχθεί μεγάλη οικονομική πίεση, υπονομεύοντας το μέλλον των επενδύσεων στον κλάδο.

*Ο Άγις Δήγκας είναι ενεργειακός αναλυτής, απόφοιτος της σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π., έχει κάνει σεμινάρια πάνω στην ενεργειακή οικονομία και πολιτική, ενώ έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων πάνω στην ενεργειακή διπλωματία και ασφάλεια.